Ymgysylltu â’r Gymuned mewn Cynlluniau Datblygu Lleol

Mhairi McVicar, Athro mewn Pensaernïaeth ym Mhrifysgol Caerdydd

'I lawer o'r bobl sy'n dod ataf, mae eu Cynllun Datblygu Lleol yn rhy anghysbell ac yn rhy dechnegol iddynt ymgysylltu ag ef. Pan fyddant am gymryd rhan yn y cam cais [Cynllunio], mae'n rhy hwyr.' (Adroddiad Cenedlaethau'r Dyfodol, 2020)

Gan fynd i’r afael â chynllunio fel maes ffocws, nododd Adroddiad Cenedlaethau’r Dyfodol 2020 heriau i gynllunwyr a phreswylwyr fel ei gilydd o ran sicrhau cyfranogiad dinasyddion ym mhrosesau’r Cynllun Datblygu Lleol.  Gall natur gymhleth, hirdymor ac yn aml haniaethol cynllunio arwain, yn ôl yr adroddiad, at ddinasyddion yn gweld 'cynllunio lleol fel system sy'n arwain at bethau'n digwydd i gymunedau na allant ddylanwadu arnynt na'u rheoli.'  Gan argymell 'newid diwylliannol sylweddol' trwy hyfforddiant, cymorth ac arweinyddiaeth i symud y tu hwnt i dechnegau ymgynghori traddodiadol, cynigiodd yr adroddiad newid meddylfryd o 'ymgynghori i gynnwys'.

Roedd symud ymlaen o ymgynghori i gynnwys yn un o nodau craidd ein partneriaeth ymchwil ar gyfer Ymgysylltu â’r Gymuned mewn Cynlluniau Datblygu Lleol. Dan arweiniad Prifysgol Caerdydd, daeth ein partneriaeth â sefydliadau cymunedol, Cyngor Caerdydd, Cymorth Cynllunio Cymru a rhwydwaith cynghori newydd at ei gilydd i gyfnewid gwybodaeth, sgiliau ac adnoddau ar gyfer ymgysylltu â’r gymuned yn y broses gynllunio. Gan ymateb i ymrwymiad Strategaeth a Ffefrir Cynllun Datblygu Lleol Newydd (2023) Cyngor Caerdydd i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau sydd wedi’u crynhoi yn Arc Ddeheuol Caerdydd, buom mewn partneriaeth â Common Wealth, Gwirfoddolwyr Cymunedol y Sblot, CIO Pafiliwn Grange a’r Fforwm Ieuenctid, a Gweithredu yng Nghaerau a Threlái (ACE) fel sefydliadau seiliedig ar le yr ymddiriedir ynddynt yn lleol, a chyda Privilege Café fel yr ymgynghorydd cymunedol arweiniol.

Nododd ein hymchwil flaenorol fod pobl, ymhell o fod yn 'anodd eu cyrraedd', yn dewis camu i ffwrdd o ymgynghoriad 'annidwyll'. Er mwyn mynd i’r afael â’r ddrwgdybiaeth hirsefydlog, gwnaethom argymell y dylai ymgynghoriad rannu pŵer a chyd-greu sgiliau i bobl arwain ymgysylltu yn eu hardaloedd lleol eu hunain. Datblygodd Ymgysylltu â’r Gymuned mewn Cynlluniau Datblygu Lleol bartneriaeth rhwng y Cyngor, y Cymunedau a’r Brifysgol i gyfnewid gwybodaeth am Gynlluniau Datblygu Lleol a dulliau o ymgysylltu â'r gymuned. Creodd y prosiect ofod arbrofol lle bu pob sefydliad cymunedol yn arwain gweithgareddau ymgysylltu penodol i’w cyd-destun lleol, gan ddefnyddio eu ffyrdd eu hunain o weithio. Roedd ein nodau a grëwyd ar y cyd yn ceisio ‘effaith crychdonni’ yn sgil codi ymwybyddiaeth a hyfforddiant, gan bwysleisio cyfnewid sgiliau, meithrin ymddiriedaeth, perthnasedd, y gallu i addasu yn lle dull ‘un ateb i bawb’, a chefnogi syniadau ac uchelgeisiau mawr ar gyfer ansawdd gyda llwybrau ar gyfer camau gweithredu diriaethol. Cafodd ‘camau ymgysylltu’ eu datblygu gan bob sefydliad cymunedol a’u lansio ym mis Medi 2024.

Ysbrydolwyd Taith Fws y Sblot Gwirfoddolwyr Cymunedol y Sblot gan draddodiad taith fws cymuned dosbarth gweithiol. Ymunodd cynrychiolwyr Cyngor Caerdydd â thrigolion y Sblot i ymweld ag ardaloedd adnabyddus a llai adnabyddus yn y Sblot, gan rannu atgofion, sgyrsiau, arsylwadau a syniadau ar y llwybr a’u casglu ar fapiau llwybrau printiedig.

Gan adeiladu ar berthnasoedd a blaenoriaethau presennol a grëwyd drwy ymarferion gwrando blaenorol ar gyfer Cynllun Gweithredu Cymunedol Trelái a Chaerau, canolbwyntiodd cam gweithredu ymgysylltu ACE ar gysylltu trigolion lleol a sefydliadau sydd eisoes yn weithgar ym maes gwyrddu a thyfu i fapio defnyddiau, cryfderau, heriau a dyheadau presennol ar gyfer mannau gwyrdd lleol, gan nodi camau gweithredu uniongyrchol a arweinir gan y gymuned yn ogystal ag ystyriaethau datblygu tymor hwy.

Cynhaliodd Common Wealth sgyrsiau â thrigolion Llaneirwg trwy gynnal parti gardd a chyfweliadau unigol, ac addaswyd y sgyrsiau fel sgript perfformiad. Perfformiodd actorion dosbarth gweithiol proffesiynol How to Build A Town ar ffurf ymsonau, deialogau a barddoniaeth mewn noson man agored yn Llaneirwg, gyda phryfociadau a thrafodaethau wedi'u hwyluso gan Fwrdd Seinio preswyl Common Wealth.

Cydweithiodd PSG Pafiliwn Grange a'r Fforwm Ieuenctid â gwneuthurwyr ffilm ac animeiddwyr lleol i greu ffilm fer wedi'i hanimeiddio sy’n esbonio'r Cynllun Datblygu Lleol yng ngeiriau'r PSG a'r Fforwm Ieuenctid. Fe wnaeth y ffilm, a lansiwyd yn ystod pryd bwyd cymunedol a gweithdy gydag arweinwyr o grwpiau lleol ac aelodau fforymau ieuenctid, ysgogi sgyrsiau am yr hyn y mae themâu Cynllun Datblygu Lleol yn ei olygu i'r ardal.

‘Roedd hi’n deimlad pwerus i fod mewn gofod gyda phawb i rannu'r syniadau hynny a rhannu arferion gorau.’ (Sefydliad Cymunedol partner, 2024)

Yn ogystal â chyfnewid gwybodaeth leol am gryfderau, mentrau a gweledigaethau pob ardal, disgrifiwyd y camau ymgysylltu fel ysgogi gweithredu cymunedol, gwella cysylltiadau rhwng pob sefydliad cymunedol, a dyfnhau dealltwriaeth o'u hardaloedd eu hunain.

"Roedd yn hen bryd cynnal sgwrs am gyfalaf cymdeithasol, cenhadaeth ddinesig a chyfoeth cymunedol, o ran gwybodaeth, sgiliau a gallu adnoddau. Mae deall hyn yn edrych y tu hwnt i'r cynllun datblygu lleol. Mae'r prosiect hwn yn ffrwyth uchelgais llawer, llawer mwy sydd wedi dod i'r amlwg." (Sefydliad Cymunedol partner, 2024)

Yn Cryfach, Tecach, Gwyrddach (2022) , ymrwymodd Cyngor Caerdydd i 'weithio ochr yn ochr â dinasyddion a chymunedau i ddatgloi gweithredu dinesig' ac i ddarparu cymorth ar gyfer mentrau a arweinir gan y gymuned.  Mewn cyd-destun caledi economaidd, gall fod yn demtasiwn i weithredu’n ofalus i osgoi codi disgwyliadau efallai na fydd awdurdodau lleol yn gallu eu cyflawni. Nid arweiniodd datblygu cydweithredu rhagweithiol a meithrin ymddiriedaeth rhwng sefydliadau cymunedol a chynrychiolwyr awdurdodau lleol at ddisgwyliadau afrealistig, ond yn hytrach cadarnhawyd presenoldeb sgiliau cyfunol, adnoddau a pharodrwydd cymunedau lleol i, fel y crynhowyd gan y sefydliadau cymunedol, gymryd y camau nesaf o ‘wrando ar bobl’ i ‘weithredu’ – o ymgynghori i fod yn rhan o’r broses gynllunio.

Mae adroddiad prosiect Ymgysylltu â’r Gymuned mewn Cynlluniau Datblygu Lleol ar gael yn: https://orca.caerdydd.ac.uk/id/eprint/174711/

Mae Ymgysylltu â’r Gymuned mewn Cynlluniau Datblygu Lleol yn brosiect a ariennir gan Gyfrif Cyflymu Effaith yr ESRC. Roedd y bartneriaeth ymchwil yn cynnwys yr Athro Mhairi McVicar, Dr Neil Harris a Dr Neil Turnbull (Prifysgol Caerdydd); Simon Gilbert, Stuart Williams, Helen Williams a Richard Butler (Cynllunio Cyngor Caerdydd); Mymuna Soleman (Privilege Café); Rhiannon White, Chantal Williams a Camila Brueton (Common Wealth); Lynne Thomas a Richard Powell (Gwirfoddolwyr Cymunedol y Sblot); Abdi Yusuf, Nirushan Sudarsan, Shoruk Nekeb (Pafiliwn y Grange); Dave Horton, Becky Matyus (ACE); Mark Jones (Cymorth Cynllunio Cymru). Datblygodd yr ymchwil hon o argymhellion gan Ymgynghoriad Cymunedol er Ansawdd Bywyd (PI Flora Samuel) a ariannwyd gan yr AHRC, https://www.qolf.org/projects/community-consultation-for-quality-of-life-ccqol/.

Clod am ddelweddau:

Pafiliwn Grange: Efa Blosse-Mason a Paolo Russo

Y SBLOT: Mhairi McVicar

ACE: Mhairi McVicar

Common Wealth: Ffotograffydd Jon Poutney, Actor Kate Wilson